Σημαντικά ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής ήρθαν στο φως στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, στο πλαίσιο πενταετούς προγράμματος επιφανειακής και γεωαρχαιολογικής έρευνας με σκοπό την ανεύρεση παλαιολιθικών θέσεων στην περιοχή του λιγνιτωρυχείου της πόλης, καθώς και τη μελέτη και αναπαράσταση των παλαιο-περιβαλλοντικών συνθηκών και της γεωλογικής εξέλιξης της λεκάνης και της παλαιο-λίμνης στην οποία δημιουργήθηκαν οι λιγνίτες.

Οι πέντε καινούργιες θέσεις που βρέθηκαν στο λιγνιτωρυχείο της Μεγαλόπολης διασώζουν πολιτισμικά και πανιδικά κατάλοιπα σε στρωματογραφική συνάφεια και προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία διαχρονικής διερεύνησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, για μια σημαντική περίοδο στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης και σε μια περιοχή που έως τώρα είχε ελάχιστα ερευνηθεί. Η προκαταρκτική μελέτη των παλαιοπεριβαλλοντικών και παλαιοκλιματικών δεικτών δείχνει ότι όλες οι θέσεις έχουν βρεθεί σε περιβάλλοντα παγετωδών περιόδων, και μάλιστα εντοπίζονται χρονολογικά σχεδόν στο σύνολο των παγετωδών περιόδων του Μέσου Πλειστόκαινου. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι η λεκάνη της Μεγαλόπολης αποτέλεσε ένα από τα νοτιότερα οικολογικά καταφύγια της Ευρώπης κατά τη διάρκεια των παγετωδών περιόδων.

Το πρόγραμμα αποτελεί έρευνα συνεργασίας της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ) και της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (ΑΣΚΣ) υπό τη διεύθυνση της Δρος Ε. Παναγοπούλου-Καράμπελα (εκ μέρους της ΕΠΣ), του Δρος Π. Καρκάνα (ΑΣΚΣ) και της καθηγήτριας Κ. Χαρβάτη (Πανεπιστήμιο Tübingen). Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (Πρόγραμμα Human Evolution at the Crossroads).

Η συστηματική επιφανειακή έρευνα των τεχνητών πρανών και τομών του λιγνιτωρυχείου που έχουν δημιουργηθεί από τις εξορυκτικές εργασίες της ΔΕΗ είχε αποτέλεσμα τον εντοπισμό πέντε νέων αρχαιολογικών θέσεων, στις οποίες περιλαμβάνεται η παλαιότερη χρονολογημένη αρχαιολογική θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής στην Ελλάδα (περίπου 700 χιλιάδες χρόνια πριν), καθώς και η αρχαιότερη Μέση Παλαιολιθική θέση στην Ελλάδα και μία από τις παλαιότερες στην Ευρώπη (περίπου 280 χιλιάδες χρόνια πριν). Για τη χρονολόγηση των θέσεων χρησιμοποιήθηκε μια πλειάδα μεθόδων και νέων τεχνικών, συμπεριλαμβανομένων του παλαιομαγνητισμού, της οπτικής φωταύγειας, του συντονισμού ηλεκτρονικής στροφορμής, της ραδιενεργούς σειράς του ουρανίου και των κοσμογενών ραδιονουκλιδίων, καθώς και βιοστρωματογραφικές και λιθοστρωματογραφικές αναλύσεις και συσχετίσεις.

Η παλαιότερη θέση που εντοπίστηκε είναι τα Κυπαρίσσια 4, η οποία χρονολογείται περίπου 700 χιλιάδες χρόνια πριν και βρίσκεται 70 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους (πριν από την έναρξη των εργασιών του ορυχείου). Η θέση περιέχει λίθινα τέχνεργα της Κατώτερης Παλαιολιθικής, μαζί με κατάλοιπα εξαφανισμένων ζώων, όπως γιγαντιαίου ελαφιού (Praemegaceros), ιπποπόταμου, ρινόκερου, ελέφαντα, καθώς και ενός δοντιού του κερκοπίθηκου Μακάκου.

Η στρωματογραφικά νεότερη, κοντινή θέση Κυπαρίσσια 3 απέδωσε κυρίως οστά ελεφάντων που σχετίζονται με λίθινα εργαλεία. Στη θέση Μαραθούσα 2, που χρονολογείται περίπου στα 450 χιλιάδες χρόνια πριν, βρέθηκε τμήμα σκελετού ιπποπόταμου με ίχνη κοπής σε συνδυασμό με υπολείμματα λίθινων εργαλείων, και αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα εκμετάλλευσης ιπποπόταμου στην Ευρώπη του Πλειστόκαινου.

Σημαντική είναι η θέση Τριπόταμος 4, η οποία βρίσκεται 15 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια. Η θέση χρονολογείται περίπου στα 400 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα και χαρακτηρίζεται από σχετικά μεγάλη συγκέντρωση λίθινων εργαλείων, τα οποία παρουσιάζουν νέα στοιχεία στις τεχνικές κατεργασίας του λίθου σε σχέση με τις παλαιότερες θέσεις, καθιστώντας τη θέση σημαντικό σημείο στις τεχνολογικές εξελίξεις της ύστερης Κατώτερης Παλαιολιθικής.

Τέλος, η θέση Χωρέμη 7 βρέθηκε στο ανώτερο τμήμα της γεωλογικής ακολουθίας, 8 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια, και χρονολογείται στα 280 χιλιάδες χρόνια περίπου πριν από σήμερα. Η λιθοτεχνία της θέσης περιλαμβάνει τυπολογικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά της Μέσης Παλαιολιθικής. Το πανιδικό σύνολο της θέσης αποτελείται κυρίως από θραύσματα οστών κυρίως ελαφοειδών, ορισμένα από τα οποία φέρουν ίχνη ανθρώπινης επεξεργασίας.

Οι σκηνοθέτες Γιάννης Καλαβριανός, Μαριάννα Κάλμπαρη και Βασίλης Μαυρογεωργίου γράφουν και σκηνοθετούν στο Θέατρο Τέχνης τις «Υπερβολές», μια σπονδυλωτή παράσταση αποτελούμενη από τρία μονόπρακτα που πραγματεύονται το θέμα της καθημερινής βίας. Η τελευταία πρεμιέρα της θεατρικής περιόδου για το θέατρο της οδού Φρυνίχου παρουσιάζεται για πέντε μόνο παραστάσεις, έως τις 4 Ιουνίου 2023.

Οι τρεις συγγραφείς-σκηνοθέτες εξερευνούν, καθένας μέσα από την προσωπική του ματιά και μέσα από τη δική του πρωτότυπη ιστορία, τα όρια της φανερής αλλά και κρυμμένης βίας που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις σήμερα. Της βίας που ελλοχεύει παντού και απειλεί ανά πάσα στιγμή να ξεπηδήσει και να μας κατασπαράξει. Τα τρία μονόπρακτα, που δημιουργήθηκαν ειδικά για την παράσταση, μολονότι παρουσιάζουν τρεις διαφορετικές και ανεξάρτητες μεταξύ τους ιστορίες, συνδέονται με την από κοινού επιλογή των δημιουργών τους να κινηθούν σε ψυχικά τοπία όπου η βία ξεπερνά όρια αμφιλεγόμενα και αποκτά εκφάνσεις σκοτεινές, περίπλοκες, άρρηκτα συνδεδεμένες με την εποχή μας. Σε καταστάσεις που δύνανται να προκαλέσουν αμηχανία οδηγώντας σε εκφράσεις του τύπου: «Ελάτε τώρα… υπερβολές!»

«Υπερβολές!» συνηθίζουμε να λέμε για ό,τι θεωρούμε ότι ξεπερνά τα όρια του «κανονικού», του «φυσιολογικού». Τι είναι όμως «κανονικό» ή «φυσιολογικό» και ποιος μπορεί σήμερα να ισχυριστεί ότι είναι σε θέση να το ορίσει; Είναι δυνατόν να μιλάμε για βία «κανονική» ή για συναισθήματα «υπερβολικά»;

Το μονόπρακτο που υπογράφει ο Γιάνννης Καλαβριανός τιτλοφορείται «Πρώτη φορά συναντούσα άνθρωπο που μιλούσε σαν τρένο» και πρωταγωνιστεί σε αυτό η Δέσποινα Γιαννοπούλου. Το έργο εκκινεί από την παραδοχή ότι βασικό συστατικό της ζωής σε οργανωμένες κοινότητες είναι η εμπιστοσύνη πως ο καθένας κάνει σωστά τη δουλειά του. Μπαίνουμε σε κτίρια, ταξιδεύουμε, τρώμε, νοσηλευόμαστε, γιατί έχουμε ατύπως συμφωνήσει πως κάποιοι έχουν κατασκευάσει, οργανώσει και ελέγξει όλα όσα εμείς θα χρησιμοποιήσουμε. Η άρση αυτής της εμπιστοσύνης έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες. Μια γυναίκα, μητέρα ενός από τα θύματα των Τεμπών, λαμβάνει λογαριασμό νερού ύψους 2.750 ευρώ και πηγαίνει στην ΕΥΔΑΠ για να δει τι μπορεί να έχει συμβεί. Εκεί συναντάει έναν άνθρωπο που μιλούσε σαν τρένο και μια αφίσα με μια Καρυάτιδα.

«Γύρισα στο πατρικό μου. Το μωρό έκλαιγε όλη μέρα. Και ο πατέρας μου ούρλιαζε.. Δε με ένοιαζε τίποτε. Ήθελα μόνο να πεθάνω. Ή μάλλον ήθελα να πεθάνει πρώτα εκείνο και μετά εγώ. Για να πεθάνω ήσυχη. Πόσο κακιά, πόσο αναίσθητη είσαι; σκεφτόμουν. Πόσο τρελή είσαι; έλεγε η μάνα μου. Κατέστρεψες τη ζωή σου. Γιατί; Για μια ιδέα; Για το θέατρο; Αφού σ’ το είπα, δεν κάνεις για ηθοποιός… Και εγώ έκλαιγα... Και το μωρό έκλαιγε, έκλαιγε με ασταμάτητους λυγμούς. Έσκυβα το κεφάλι και περίμενα. Τι περίμενα; Μέχρι τη μέρα που-». Έτσι ξετυλίγεται το μονόπρακτο «Ο πατέρας μου ήταν ένας πολύ θυμωμένος άνθρωπος», που υπογράφει συγγραφικά και σκηνοθετικά η Μαριάννα Κάλμπαρη. Πρωταγωνιστεί η Κατερίνα Λυπηρίδου και συμμετέχουν η Μαριάννα Κάλμπαρη και η Μαριλένα Μόσχου.

«O άνθρωπος της διπλανής πόρτας» τιτλοφορείται το μονόπρακτο που σκηνοθετεί ο Βασίλης Μαυρογεωργίου με ερμηνευτή τον Άγγελο Μπούρα. Το κείμενο διαμορφώθηκε στις πρόβες από τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη. Πρωταγωνιστής είναι ένας τυπικός, συνεπής, εργατικός άνθρωπος, που δεν σου κάνει εντύπωση όταν σε προσπερνάει στον δρόμο, δεν τον παρατηρείς όταν κάθεται δίπλα σου στο λεωφορείο. Ένας άνθρωπος που δεν έχει δώσει ποτέ δικαίωμα και που μόνο τα καλύτερα έχουν να πουν γι’ αυτόν συνάδελφοι και γείτονες. Είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης είναι της Χριστίνας Κάλμπαρη, η μουσική επιμέλεια του Νέστορα Κοψιδά, ο σχεδιασμός του φωτισμού της Στέλλας Κάλτσου.

Η σπονδυλωτή παράσταση «Υπερβολές!» αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος του τρίπτυχου πρωτότυπων νεοελληνικών κειμένων υπό τη θεματική «Βία παντού», που παρουσίασε το Θέατρο Τέχνης κατά τη διετία 2021-23. Οι δύο προηγούμενες παραγωγές που δημιουργήθηκαν και παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της θεματικής είναι το «Cry» σε κείμενο και σκηνοθεσία της Λένας Κιτσοπούλου και το «Μοτέλ» σε κείμενο και σκηνοθεσία του Βασίλη Μαυρογεωργίου.

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν: Φρυνίχου 14, Πλάκα, τηλ. 210 3228706
31 Μαΐου - 4 Ιουνίου 2023

Το Αθέατο Μουσείο, η επιτυχημένη δράση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που προβάλλει επιλεγμένες αρχαιότητες από τον κόσμο των αποθηκών, φιλοξενεί έως τις 31 Ιουλίου τις «αρχαίες θερμοφόρες». Πρόκειται για ένα σύνολο από πήλινα αγγεία θεραπευτικής χρήσης, που χρονολογούνται από το τέλος του 3ου έως τον 1ο αι. π.Χ. και προέρχονται από την Αθήνα, τη Χαλκίδα, την Τανάγρα και άλλες περιοχές.

Τα αντικείμενα αυτά, που επί χρόνια χαρακτηρίζονταν ως κοινές φλάσκες, αναγνωρίστηκαν ως σύνεργα γιατρών, αθλητών και φαρμακοποιών της αρχαιότητας. Τα περίεργα σχήματα και ο ειδικός τρόπος της κατασκευής τους τα καθιστούσαν κατάλληλα για την ανακούφιση ποικίλων παθήσεων σε διαφορετικά μέρη του σώματος.

Οι «αρχαίες θερμοφόρες» παρουσιάζονται στην «Αίθουσα του Βωμού» (αιθ. 34) από την Τρίτη 23 Μαΐου έως τη Δευτέρα 31 Ιουλίου 2023. Στις 11 και στις 25 Ιουνίου, στις 9 και στις 23 Ιουλίου ημέρα Κυριακή, καθώς και στις 7 και στις 28 Ιουνίου και στις 5 Ιουλίου, ημέρα Τετάρτη, ώρα 13.00, αρχαιολόγοι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου υποδέχονται τους επισκέπτες στον χώρο της έκθεσης και συνομιλούν μαζί τους για τους αρχαίους θεραπευτές, τις μεθόδους και τα μυστικά της αρχαίας ίασης, από τους προϊστορικούς χρόνους έως το τέλος της αρχαιότητας.

Τι θα μπορούσε να συνδέει τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Τζάκσον Πόλοκ, τον Βασίλι Καντίνσκι, τον Λεβ Τρότσκι, τον Όσκαρ Γουάιλντ και τη Γιόκο Όνο με Ρώσους εικαστικούς των αρχών του 20ού αιώνα, όπως ο Καζιμίρ Μαλέβιτς, η Λιουμπόβ Ποπόβα, ο Σολομών Νικρίτιν και ο Βλαντιμίρ Τάτλιν; Πώς μια έκθεση τέχνης που πραγματοποιήθηκε πριν από 100 χρόνια προκάλεσε έντονη αψιμαχία μεταξύ των καλλιτεχνών που συμμετείχαν σε αυτή, και πώς μια σπάνια έκδοση τυπώθηκε σε ταπετσαρία τοίχου; Πώς κατέληξε ένα έργο τέχνης να περνάει… από ακτινογραφία σε ένα δημόσιο νοσοκομείο;

Οι απαντήσεις σε αυτά και σε ακόμη περισσότερα ερωτήματα βρίσκονται στις 50 συν 1 ιστορίες που αναπτύσσονται στην ομότιτλη έκθεση, η οποία παρουσιάζεται από τις 8 Ιουνίου έως τις 12 Νοεμβρίου 2023 στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη. Περισσότερα από 100 έργα και αρχειακό υλικό από τη συλλογή Κωστάκη του Μουσείου αποτελούν τη βάση για τις αφηγήσεις και τις διαδρομές που προτείνονται στους επισκέπτες και λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τις ιστορίες που τα συνοδεύουν.

Στην έκθεση εκπροσωπούνται όλοι σχεδόν οι καλλιτέχνες της διάσημης συλλογής, καθώς και όλες οι τάσεις και ομάδες της Ρωσικής Πρωτοπορίας των αρχών του 20ού αιώνα σε μια ισότιμη και συμπληρωματική συνύπαρξη έργων και κειμένων, μέσα από μια περισσότερο ανεκδοτολογική αφήγηση, μαζί με τις αυτούσιες εξιστορήσεις του συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη που λειτουργούν συνδετικά.

Στους δύο ορόφους της Μονής Λαζαριστών ξετυλίγεται μια ολόκληρη εποχή: οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις, τα ταξίδια, οι προσωπικές ιστορίες με τις εκρηκτικές αντιπαραθέσεις και τις βαθιές φιλίες, η ανεξάντλητη δημιουργικότητα και οι ευρηματικοί πειραματισμοί, ο κοινωνικός, καλλιτεχνικός, φιλοσοφικός, επιστημονικός και λογοτεχνικός αναβρασμός. Παράλληλα, ιστορίες αφηγούνται την ίδρυση εικαστικών σχολών, μελέτες για την εκ βάθρων ανακαίνιση κτιρίων και την κατασκευή μνημείων που δεν έγιναν ποτέ· περιγράφουν στολές εργασίας που θα άλλαζαν τις ζωές αυτών που τις φορούσαν· διηγούνται επεισόδια σκληρής λογοκρισίας, συχνά με τραγικό τέλος για τους δημιουργούς, ακολουθούν εσωτερικές αναζητήσεις και ταξίδια του μυαλού με δύσκολο τέλος, και πολλά άλλα.

Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν μεμονωμένες ιστορίες αυτής της εποχής που έμεινε στην ιστορία της τέχνης ως Ρωσική Πρωτοπορία, μιας εποχής που δεν υπήρξε ποτέ εξάλλου μονοδιάστατο ή ενιαίο κίνημα και που διέσωσε –κυριολεκτικά και καθόλου μεταφορικά– από τη λήθη ο Γιώργος Κωστάκης. Αντίθετα, η έκθεση αποκαλύπτει άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές αυτής της περιόδου, επιδιώκοντας να αποτελέσει σταθμό στη διαχείριση, μελέτη, προσέγγιση και προβολή της συλλογής Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης.

Η επιμέλεια της έκθεσης είναι της ιστορικού τέχνης Αγγελικής Χαριστού, προϊστάμενης της συλλογής και του αρχείου Κωστάκη MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, με την επιστημονική συνεργασία της Μαρίας Τσαντσάνογλου, διευθύντριας του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη.

Παρουσιάζονται έργα των καλλιτεχνών: Νατάλια Γκοντσαρόβα, Έλενα Γκουρό, Μπορίς Έντερ, Αλεξάνδρα Έξτερ, Ιβάν Κλιούν, Γκούσταβ Κλούτσις, Ιβάν Κουντριασόφ, Αλεξέι Κρουτσόνιχ, Μιχαήλ Λαριόνοφ, Αρίσταρχ Λεντούλοφ, Ελ Λισίτσκι, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Καζιμίρ Μαλέβιτς, Μιχαήλ Ματιούσιν, Αλεξέι Μοργκουνόφ, Βασίλι Μπομπρόφ, Βαρβάρα Μπουμπνόβα, Σολομών Νικρίτιν, Αλεξάντρ Ντρέβιν, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Λιουμπόβ Ποπόβα, Κλίμεντ Ρέντκo, Όλγα Ρόζανοβα, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Βσέβολοντ Σουλίμο-Σαμουίλο, Βλαντίμιρ Τάτλιν, Βασίλι Τσεκρίγκιν, Πάβελ Φιλόνοφ.

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη - Μονή Λαζαριστών: Κολοκοτρώνη 21, Σταυρούπολη, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 589143
Διάρκεια έκθεσης: 8 Ιουνίου - 12 Νοεμβρίου 2023